De volgende regeringen moeten zo snel mogelijk een oplossing zoeken voor de pensioenbom onder de steden en gemeenten. Die factuur loopt tegen 2024 op tot 3,3 miljard euro. “Onhoudbaar”, zegt de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten. “Als de federale overheid niet bijspringt, zijn gemeenten genoodzaakt om minder te investeren, of de belastingen te verhogen.”
Wat is het probleem?
Concreet spendeert een gemeente nu al gemiddeld 11,5% van haar werkingsbudget aan het uitbetalen van de pensioenen van haar gepensioneerde ex-ambtenaren. En dat loopt op. “Tegen 2024 gaat zeker een kwart van ons budget naar de pensioenfactuur”, zegt Paul Van Miert (N-VA), burgemeester in Turnhout. “Als we daarbij geen hulp krijgen van hogerhand, dan gaat de burger dat wel merken. In Turnhout willen we bijvoorbeeld graag werk maken van onze binnenstad: een stoep heraanleggen, voor nieuwe verlichting zorgen... Op zulke dingen zou er dan bespaard moeten worden.”
Hoe is het zover kunnen komen?
Eerst en vooral: omdat ook de gemeenten te kampen hebben met de vergrijzing. Statutaire medewerkers zijn vooral 50- tot 55-plussers en zullen de komende jaren massaal met pensioen gaan. Hun pensioenen worden in principe betaald door de bijdragen op de lonen van de nog werkende statutairen, maar dat zijn er steeds minder, want de overheid werft vooral contractuelen aan. De bijdragen van de huidige ambtenaren zijn vaak dus niet genoeg om de factuur te dekken, en daarom betalen veel steden en gemeenten ook een ‘responsabiliseringsbijdrage’.
“Het grote probleem is dat de gemeenten als enige overheid in Vlaanderen de pensioenen van hun statutairen zelf moet betalen”, aldus VVSG-voorzitter en burgemeester van Genk Wim Dries (CD&V). De pensioenen van de Vlaamse ambtenaren worden quasi volledig door de federale overheid betaald, en ook voor de wettelijke pensioenen van werknemers en zelfstandigen komt de schatkist tussen. Vlaanderen betaalt vandaag een bijdrage van slechts 1,17% voor het pensioen van haar eigen ambtenaren. Die ‘werkgeversbijdrage’ wordt jaar na jaar wel opgetrokken. Tegen 2027 zal de Vlaamse overheid als werkgever een bijdrage van 8,86% moeten leveren, net als werkgevers in de privé. “Maar de gemeenten betalen vandaag al een veelvoud van die bijdrage (34%) en toch moeten ze achteraf nog het volledige pensioen ophoesten.”
En dan zijn er nog de voormalige publieke ziekenhuizen. Vele zijn intussen gefusioneerd tot regionale ziekenhuizen, of overgenomen door de privé. De nieuwe ‘uitbaters’ hebben de statutairen toen mee overgenomen, maar het zijn wel nog steeds de gemeenten die (minstens een deel van) hun pensioen moeten betalen. “Nochtans komt een ziekenhuis ten goede aan de hele regio, niet alleen aan de stad waarin het gevestigd is”, aldus Dries. “Het gaat dus niet op om daar één stad volledig voor te laten opdraaien.”
Wat moet er gebeuren?
De gemeenten hebben nu 3 opties: Ofwel verhogen ze hun belastingen, en draaien hun inwoners op voor de pensioenbom. “En dat zijn ze voor alle duidelijkheid niet van plan”, benadrukt de VVSG. Ofwel schroeven ze hun investeringen terug. Ofwel, zoals de VVSG voorstelt, zoeken alle volgende regeringen samen naar een oplossing, en springt de federale overheid financieel bij. “De federale overheid zou de verdere stijging van de pensioenlasten voor haar rekening moeten nemen”, aldus Dries. Concreet vragen de gemeenten om hetzelfde tarief te betalen als de Vlaamse overheid.
Waarom is dat de voorbije jaren niet geregeld?
“Iedereen trekt zijn paraplu open”, aldus Dries. “Vlaanderen zegt dat de pensioenen federale materie zijn, en federaal zeggen ze dat Vlaanderen bevoegd is voor de financiering van de gemeenten.” Toch zijn er recent wel enkele maatregelen genomen die de factuur voor de gemeenten verlichten. Als je vroeger op je 40ste benoemd werd als ambtenaar, dan telden al de jaren daarvoor ook volwaardig mee voor de berekening van je statutair pensioen. Voortaan tellen alleen de effectieve jaren na de benoeming mee, en hoeft de gemeente de jaren voor de benoeming niet zelf te betalen. “Daardoor zal de factuur voor de huidige ambtenaren al iets minder snel stijgen dan vroeger”, aldus Dries. Daarnaast besliste de federale regering ook om jaarlijks 121 miljoen euro (gemeentelijke bijdragen) terug te storten voor de lokale pensioenen en dat tot 2020. “Allemaal kleine stappen die helpen, maar de volgende regering moet werk maken van de echte oplossing. Wij zijn zeker bereid om onze verantwoordelijkheid te nemen, maar de factuur moet wel getemperd worden, zodat we als stad of gemeente ons beleid kunnen blijven voeren.”