In het Pact 2020 spraken de sociale partners en de Vlaamse Regering af om het aantal werkbare jobs te doen stijgen tot 60% in 2020. Werkbare jobs leveren niet alleen werkplezier, leerkansen en motivatie, maar stimuleren werknemers ook om langer aan de slag te blijven. Sinds 2004 meet de SERV-Stichting Innovatie & Arbeid driejaarlijks de werkbaarheidsgraad op de Vlaamse arbeidsmarkt. De eerste resultaten van de werkbaarheidsmeting 2019 zijn nu bekend.

De werkbaarheid van de jobs in Vlaanderen staat onder druk. Een kleine helft van de Vlaamse werknemers heeft een ‘werkbare’ job. Hoofdoorzaak is het groeiende aantal werkstressklachten. Ruim één op de drie werknemers kampt met psychische vermoeidheidsproblemen. Vooral de sectoren onderwijs, zorg en welzijn en de voedingsindustrie hebben verontrustende scores. Dat blijkt uit de Vlaamse werkbaarheidsmonitor 2019 op basis van een grootschalige peiling bij 13.000 werknemers.

Danny Van Assche, ondervoorzitter SERV: “De dalende trend in de werkbaarheidscijfers van drie jaar geleden zet zich door. Vooral het toenemende aantal werknemers met werkstressklachten baart ons zorgen. Verschillende acties uit het akkoord Actieplan werkbaar werk tussen sociale partners en de Vlaamse Regering zijn sinds het voorjaar 2019 gestart. Werkbaar werk blijft de komende tijd een prioriteit voor de sociale partners. Als we willen dat mensen langer werken dan zijn werkbare jobs essentieel.”

Werkbaarheidsmonitor houdt vinger aan de pols

De term ‘werkbaar werk’ werd vijftien jaar geleden gelanceerd door de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV). Werkbaar werk is werk waarvan je niet overspannen of ziek wordt, dat boeiend en motiverend is, dat voldoende kansen biedt om bij te blijven/leren en voldoende ruimte laat om werk en privéleven te combineren.

Tussen 2004 en 2013 steeg de werkbaarheidsgraad voor werknemers van 52 naar 55%. In 2016 merkten we een knik naar beneden tot 51% die zich nu verderzet (50%). De geboekte vooruitgang in het vorige decennium gaat dus verloren en de doelstelling van het Pact 2020 (60%) wordt niet gehaald. Zie figuur 1.

Meer leerkansen maar ook meer werkstress

Vier werkbaarheidsdimensies bepalen de werkbaarheidsgraad. Het gaat over leermogelijkheden, werk-privébalans, motivatie en werkstress. Welke evoluties zien we sinds 2004?

De leermogelijkheden zijn er de voorbije vijftien jaar systematisch op vooruitgegaan.

• Voor het evenwicht tussen werk en privé noteren we een verbetering tot 2013 maar daarna een lichte terugval.
• De groep werknemers met motivatieproblemen is tot 2010 kleiner geworden maar daarna opnieuw in omvang toegenomen. Het welbevinden op het werk blijft een belangrijk aandachtspunt op de werkbaarheidsagenda.
• Het aandeel werknemers met werkstressklachten is sinds 2013 gevoelig gestegen. Werkstress vormt duidelijk het belangrijkste werkbaarheidsknelpunt en is grotendeels verantwoordelijk voor de recente terugval van werkbaarheidsgraad.

Stijgende werkstress in onderwijs, zorg en welzijn en voedingsindustrie

Hoewel werkstress in alle bedrijfstakken stijgt en minimaal een derde van de werknemers werkstressklachten heeft, springen er een aantal sectoren bovenuit. Terwijl in de financiële sector, zakelijke diensten en chemie ‘maar’ een bescheiden toename van 2 à 3% tussen 2013 en 2019 te merken is, zien we in de sectoren onderwijs, zorg en welzijn en voedingsindustrie een toename van 9 tot 11%. Deze drie sectoren hebben ruim een kwart van alle werknemers op de Vlaamse arbeidsmarkt in dienst. Een niet te negeren knipperlicht. Zie figuur 3.

Figuur 3: werkstress(ontwikkelingen) door een sectorbril

Waarom neemt de werkstress toe?

Voor de toegenomen werkdruk- en stressproblemen zijn uiteenlopende oorzaken aanwijsbaar:

• de krapte op de arbeidsmarkt en vacatures die niet ingevuld geraken laten zich vaak als personeelstekorten op de werkvloer voelen
• de continue stroom aan veranderingen in businessmodellen en werkmethoden vraagt heel wat (en soms te veel)  flexibiliteit van medewerkers
• de stroom aan informatie en prikkels van alomtegenwoordige smartphones en andere IT-devices  in de bedrijfscontext én de privésfeer zetten onze mentale veerkracht danig op de proef
• de toegenomen assertiviteit en soms ook agressiviteit van klanten, patiënten, leerlingen… zet werknemers ook emotioneel onder druk.

Wat nu?

De resultaten van de werkbaarheidsmeting 2019 geven duidelijk aan dat werkbaar werk hoog op de agenda hoort. Inzetten op werkbaar werk is ook inzetten op duurzame inzetbaarheid. Uit de werkbaarheidsmonitor blijkt dat vier op de vijf werknemers boven de veertig jaar met werkbaar werk het haalbaar achten om door te werken tot hun pensioen. Hoe meer werkbaarheidsknelpunten ze hebben, hoe minder ze dat zien zitten.

Sinds het voorjaar 2019 rollen de sociale partners en de Vlaamse Regering het actieplan werkbaar werk uit. Bedrijven uit de profitsector kunnen werkbaarheidscheques of een verhoging van de kmo-portefeuille aanvragen om de werkbaarheid te scannen en een plan op te stellen om de jobkwaliteit te verbeteren. Verschillende andere acties, waaronder een sensibiliseringscampagne, zijn sindsdien gestart. De SERV investeerde ook sterk in de vernieuwde website werkbaarwerk.be. Bezoekers vinden er alle info over werkbaar werk, tools en goede voorbeelden. Nieuw zijn de train-de-trainer-topics die vormingsmedewerkers en intermediairs ondersteunen om werkbaar werk in bedrijven en organisaties aan te kaarten.

Met de nieuwe werkbaarheidscijfers in de hand vragen de sociale partners de Vlaamse Regering verder in te zetten op werkbaar werk. Ann Vermorgen, lid dagelijks bestuur SERV: “Gezien de hoge werkstressklachten in zorg en welzijn vragen de sociale partners een uitbreiding van de werkbaarheidscheques naar de non-profitsector. Verder zouden werkbaarheidscheques niet alleen voor scans maar ook voor effectieve werkbaarheidsacties  moeten kunnen dienen. We zijn hierover in gesprek met de minister van Werk.”